นักวิเคราะห์ไม่แน่ใจว่าข้อตกลงที่อาเซียนอาจสนับสนุนให้ทำขึ้นในการประชุมที่อินโดนีเซียในเดือนนี้ จะช่วยผ่อนคลายความตึงเครียดในทะเลจีนตอนใต้ได้

เรื่องการอ้างอธิปไตยทับซ้อนของประเทศต่างๆในทะเลจีนตอนใต้ เป็นปัญหามานานแล้ว แต่ปัญหาที่ว่านี้มีความเข้มข้นมากขึ้น เมื่อมีความคาดหมายว่าบริเวณดังกล่าวเป็นแหล่งน้ำมันและแก๊สธรรมชาติ ในขณะที่เศรษฐกิจของประเทศต่างๆ ในเอเชียกำลังเร่งรัดพัฒนาและความต้องการพลังงานและทรัพยากรธรรมชาติพุ่งสูงขึ้นตามไปด้วย

นอกจากประเทศจีนที่อ้างสิทธิอธิปไตยเหนือทะเลจีนตอนใต้แล้ว เวียตนาม ฟิลิปปินส์ มาเลย์เซีย บรูไน และไต้หวัน ก็อ้างสิทธิบางส่วนหรือทั้งหมดเหนือทะเลเดียวกันนี้ด้วย

จีนและเวียตนามทำสงครามทางทะเลเกี่ยวกับเรื่องนี้มาแล้วเมื่อปี ค.ศ. 1988

ความตึงเครียดที่เกี่ยวกับทะเลจีนตอนใต้ครั้งล่าสุดเริ่มต้นในเดือนพฤษภาคมที่ผ่านมา เมื่อเรือของจีนตัดสายเคเบิลของเรือสำรวจหาน้ำมันของเวียตนาม เวียตนามตอบโต้ด้วยการประลองยุทธ์โดยใช้กระสุนจริงในบริเวณเกิดเหตุ ในขณะที่มีการประท้วงความก้าวร้าวของจีนตามสายตาของรัฐบาลทั้งในเวียตนามและฟิลิปปินส์

นอกจากความคาดหมายว่าทะเลจีนตอนใต้เป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติแล้ว บริเวณนี้ยังเป็นเส้นทางการเดินเรือที่มีการจราจรคับคั่งมากที่สุดแห่งหนึ่งของโลกด้วย

นักวิเคราะห์ Yang Fang ของ S. Rajaratnam School of Internatinal Studies ในสิงคโปร์ บอกว่า ในขณะที่จีนมีความต้องการพลังงานเพิ่มมากขึ้นทุกที เวียตนาม ฟิลิปปินส์ และมาเลย์เซีย ก็ได้ขุดเจาะทรัพยากรธรรมชาติจากทะเลจีนตอนใต้ไปเป็นจำนวนมาก เพราะฉะนั้น จีนจึงต้องหาทางปกป้องผลประโยชน์ทางทะเลของตนให้มากขึ้น

แต่ในขณะที่จีนเสริมสร้างกำลังทางทะเล เวียตนามและมาเลย์เซียก็หาซื้อเรือดำน้ำใหม่ๆมาไว้ใช้ด้วย และแม้จีนจะแถลงว่าต้องการร่วมมือกับประเทศเพื่อนบ้านขบแก้ปัญหาที่ว่านี้ Carolina Hernandez นักวิเคราะห์ที่สถาบัน Philippine Institute for Strategic and Development Studies บอกว่าฟิลิปปินส์ต้องสะสมกำลังทางการทหารไว้ เผื่อว่าความร่วมมือล้มเหลว

นักวิเคราะห์ผู้นี้บอกว่า ฟิลิปปินส์ก็จะพยายามเจรจาต่อรองอย่างดีที่สุดกับจีน แต่ก็ต้องมีกำลังไว้รับประกันด้วย

ประธานคณะผู้บัญชาการทหารของสหรัฐ พลเรือเอก Mike Mullen กล่าวเตือนในระหว่างการเยือนกรุงปักกิ่งเมื่อเร็วๆนี้ว่า ถ้าการเจรจาต่อรองผิดพลาดก็อาจเกิดความรุนแรงขึ้นได้ แต่นักวิเคราะห์บางรายในเอเชียอย่างอาจารย์ James Nolt คณบดีของ New York Institute of Technology วิทยาเขตนานจิง ไม่เชื่อว่า จะมีความเสี่ยงสูงในเรื่องนี้ เพราะการสู้รบจะไปขัดขวางการขุดเจาะหาน้ำมัน

อาจารย์ James Nolt ให้ความเห็นว่า ถ้าเกิดการสู้รบกันในบริเวณนั้น จะไม่มีใครขุดหาน้ำมันได้ เพราะบริษัทน้ำมันจะไม่ยอมเสี่ยงใช้อุปกรณ์แพงๆในที่ที่มีการรบกัน เพราะฉะนั้นทางเดียวที่ประเทศในภูมิภาคนี้จะได้ประโยชน์จากทรัพยากรเหล่านั้น คือการร่วมมือกันอย่างสันติ

สมาคมประชาชาติเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ หรือ อาเซียนจะประชุมกันที่อินโดนีเซียในช่วงระหว่างวันที่ 15 ถึง 23 เดือนนี้ โดยจะมีเจ้าหน้าที่กลาโหมและนักการทูตของภาคีอาเซียน จีน สหรัฐ ญี่ปุ่น เกาหลีใต้ และประเทศคู่สัญญาอาเซียนอื่นๆไปร่วมด้วย เป็นที่คาดกันว่า เรื่องทะเลจีนตอนใต้จะเป็นประเด็นสำคัญประเด็นหนึ่งในการประชุมครั้งนี้

เมื่อปี 2002 อาเซียนและจีนมีคำประกาศร่วมกันออกมาเกี่ยวกับทะเลจีนตอนใต้ เรียกว่า Declaration on the Conduct of Parties in the South China Sea ปัญหาก็คือเอกสารฉบับนั้นเป็นเพียงคำประกาศที่กำหนดแนวโน้ม แต่ไม่มีข้อบังคับ และไม่มีใครคิดว่า อาเซียนจะสามารถจัดการให้มีความตกลงในเรื่องการประพฤติปฏิบัติในทะเลจีนตอนใต้แบบที่มีข้อผูกพันได้ในปีนี้

แต่นักวิเคราะห์ John Ciociari ที่ Asia Society ในนครนิวยอร์คมองการณ์ล่วงหน้า และให้ความเห็นว่าในขณะนี้จีนยังไม่มีกำลังทางเรือพอที่จะเข้ายึดและครอบครองพื้นที่ได้เป็นเวลานานๆ โดยเฉพาะถ้าสหรัฐให้ความช่วยเหลือประเทศอื่นๆที่อ้างสิทธิทับซ้อน

นักวิเคราะห์ของ Asia Society ในนิวยอร์คผู้นี้บอกว่า ยุทธวิธีของจีนในบริเวณนี้คือป้องกันมิให้ผู้อ้างอธิปไตยรายอื่นๆเข้าใกล้บริเวณที่มีความขัดแย้งเพื่ออ้างสิทธิในพื้นที่ เป็นการซื้อเวลาให้กับกองทัพเรือของจีนสร้างสมกำลังและสมรรถภาพ และเมื่อถึงเวลานั้น จีนก็จะสามารถเรียกร้องอ้างสิทธิได้มากขึ้น

อย่างไรก็ตาม บรรดานักวิเคราะห์เชื่อว่า ทางออกที่ดีที่สุดในเรื่องนี้ คือการเจรจาหารือกันต่อไป ซึ่งรวมทั้งที่การประชุมของอาเซียนในเดือนนี้